ปัญหาไตวายเรื้อรัง ภัยเงียบที่ไม่ควรมองข้าม
ไตวายเรื้อรัง คือภาวะที่ไตสูญเสียการทำงานอย่างถาวร ไม่สามารถกรองของเสียออกจากร่างกายได้ตามปกติ ซึ่งมักเกิดจากโรคเรื้อรังต่างๆ เช่น โรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง หรือโรคไตอักเสบ
สาเหตุของไตวายเรื้อรัง
-
โรคเบาหวาน เป็นสาเหตุหลักของไตวายเรื้อรังในประเทศไทย คิดเป็นประมาณ 40-50% ของผู้ป่วยไตวายทั้งหมด
-
ความดันโลหิตสูง เป็นสาเหตุสำคัญอีกประการหนึ่ง คิดเป็นประมาณ 20-30% ของผู้ป่วยไตวาย
-
โรคไตอักเสบ เช่น โรคไตอักเสบจากภูมิคุ้มกันตนเอง โรคไตอักเสบจากการติดเชื้อ โรคไตอักเสบจากยา เป็นต้น
-
โรคทางเดินปัสสาวะ เช่น นิ่วในไต โรคต่อมลูกหมากโต โรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบเรื้อรัง เป็นต้น
-
โรคทางพันธุกรรม เช่น โรคถุงน้ำในไต โรคไตพาราไทรอยด์ เป็นต้น
อาการของไตวายเรื้อรัง
ในระยะแรกของไตวายเรื้อรัง อาจไม่มีอาการใดๆ แต่เมื่อไตสูญเสียการทำงานมากขึ้น อาจเริ่มมีอาการดังต่อไปนี้
- ปัสสาวะบ่อย ปัสสาวะกลางคืน หรือปัสสาวะน้อยลง
- ปัสสาวะเป็นฟองหรือมีสีเข้ม
- บวมที่ใบหน้า มือ เท้า หรือขา
- เหนื่อยง่าย อ่อนเพลีย
- คลื่นไส้ อาเจียน เบื่ออาหาร
- คันตามผิวหนัง
- กล้ามเนื้อกระตุก
- นอนไม่หลับ
- สมองเสื่อม
การวินิจฉัยไตวายเรื้อรัง
แพทย์จะวินิจฉัยไตวายเรื้อรังจาก
- อาการของผู้ป่วย
-
การตรวจร่างกาย เช่น ตรวจดูอาการบวม ตรวจความดันโลหิต
-
การตรวจเลือด เพื่อตรวจระดับครีเอตินิน** และยูเรียในเลือด
-
การตรวจปัสสาวะ เพื่อตรวจหาโปรตีนและเลือดในปัสสาวะ
-
การอัลตราซาวนด์ไต เพื่อดูขนาดและโครงสร้างของไต
การรักษาไตวายเรื้อรัง
การรักษาไตวายเรื้อรังมีวัตถุประสงค์เพื่อ
- ชะลอการเสื่อมลงของไต
- ลดอาการของไตวาย
- ป้องกันภาวะแทรกซ้อน
การรักษาขึ้นอยู่กับระยะของไตวาย และสาเหตุที่ทำให้เกิดไตวาย
การรักษาในระยะแรกของไตวายเรื้อรัง
- ควบคุมโรคเรื้อรังที่เป็นสาเหตุของไตวาย เช่น โรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง หรือโรคไตอักเสบ
- ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการใช้ชีวิต เช่น ลดการกินอาหารเค็ม ลดการกินโปรตีน รับประทานผักและผลไม้ให้มากขึ้น ออกกำลังกายเป็นประจำ
- รับประทานยาเพื่อชะลอการเสื่อมลงของไต เช่น ยาลดความดันโลหิต ยาลดน้ำตาลในเลือด ยาต้านการอักเสบ เป็นต้น
การรักษาในระยะกลางของไตวายเรื้อรัง
- ทำไดอะลิซิส** (ฟอกเลือด) เพื่อกรองของเสียออกจากร่างกาย
- ทำปลูกถ่ายไต** (การเปลี่ยนไตใหม่)
การป้องกันไตวายเรื้อรัง
การป้องกันไตวายเรื้อรังทำได้โดย
- ควบคุมโรคเรื้อรังที่เป็นสาเหตุของไตวาย
- ตรวจสุขภาพประจำปี เพื่อตรวจหาความผิดปกติของไตในระยะแรก
- ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการใช้ชีวิต เช่น ลดการกินอาหารเค็ม ลดการกินโปรตีน รับประทานผักและผลไม้ให้มากขึ้น ออกกำลังกายเป็นประจำ
- หลีกเลี่ยงการใช้ยาที่เป็นพิษต่อไต เช่น ยาแก้ปวดบางชนิด
ตารางที่ 1: ระยะของไตวายเรื้อรัง
| ระยะ |
ระดับครีเอตินิน**ในเลือด (มิลลิกรัมต่อเดซิลิตร)
|
อัตราการกรองของไต (มิลลิลิตรต่อนาทีต่อตารางเมตร) |
| 1 |
น้อยกว่า 1.5 |
มากกว่า 90 |
| 2 |
1.5-2.4 |
60-89 |
| 3 |
2.5-3.9 |
30-59 |
| 4 |
4.0-5.9 |
15-29 |
| 5 |
6.0 ขึ้นไป |
น้อยกว่า 15 |
ตารางที่ 2: อาหารที่ควรหลีกเลี่ยงในผู้ป่วยไตวายเรื้อรัง
| อาหาร |
เหตุผล |
| อาหารเค็ม |
ทำให้ความดันโลหิตสูงขึ้น ซึ่งเป็นปัจจัยเสี่ยงของไตวาย |
| อาหารที่มีโปรตีนสูง |
เมื่อไตทำงานผิดปกติ จะไม่สามารถกำจัดของเสียจากโปรตีนได้หมด ทำให้ของเสียสะสมในร่างกาย |
| อาหารที่มีโพแทสเซียมสูง |
โพแทสเซียมเป็นแร่ธาตุที่ไตต้องกำจัดออกจากร่างกาย แต่เมื่อไตทำงานผิดปกติ จะไม่สามารถกำจัดโพแทสเซียมได้หมด ทำให้เกิดภาวะโพแทสเซียมในเลือดสูง ซึ่งอาจเป็นอันตรายถึงชีวิตได้ |
| อาหารที่มีฟอสฟอรัสสูง |
ฟอสฟอรัสเป็นแร่ธาตุที่ไตต้องกำจัดออกจากร่างกาย แต่เมื่อไตทำงานผิดปกติ จะไม่สามารถกำจัดฟอสฟอรัสได้หมด ทำให้เกิดภาวะฟอสฟอรัสในเลือดสูง ซึ่งอาจทำให้เกิดโรคกระดูกอ่อน |
| อาหารที่มีแคลเซียมสูง |
แคลเซียมเป็นแร่ธาตุที่จำเป็นต่อร่างกาย แต่เมื่อไตทำงานผิดปกติ จะไม่สามารถกำจัดแคลเซียมได้หมด ทำให้เกิดภาวะแคลเซียมในเลือดสูง ซึ่งอาจทำให้เกิดนิ่วในไตได้ |
ตารางที่ 3: อาหารที่แนะนำในผู้ป่วยไตวายเรื้อรัง
| อาหาร |
เหตุผล |
| ผักและผลไม้ |
มีวิตามิน แร่ธาตุ และสารต้านอนุมูลอิสระสูง |
| ธัญพืชไม่ขัดสี |
มีใยอาหารสูง ช่วยลดการดูดซึมของเสียจากอาหาร |
| เนื้อสัตว์ไม่ติดมัน |
มีโปรตีนคุณภาพดี |
| ปลา |
มีโอเมก้า 3 ซึ่งมีฤทธิ์ต้านการอักเสบ |
| ไข่ |
มีโปรตีนคุณภาพดีและมีวิตามินต่างๆ |
กลยุทธ์ที่มีประสิทธิภาพสำหรับการจัดการไตวายเรื้อรัง
-
ควบคุมโรคเรื้อรังที่เป็นสาเหตุของไตวาย เช่น โรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง หรือโรคไตอักเสบ
-
ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการใช้ชีวิต เช่น ลดการกินอาหารเค็ม ลดการกินโปรตีน รับประทานผักและผลไม้ให้มากขึ้น ออกกำลังกายเป็นประจำ
-
รับประทานยาตามที่แพทย์สั่ง เพื่อชะลอการเสื่อมลงของไต ลดอาการของไตวาย หรือป้องกันภาวะแทรกซ้อน
- ทำไดอะลิซิส หรือปลูกถ่ายไตเมื่อจำเป็น เพื่อกรองของเสียออกจากร่างกายหรือเปลี่ยนไตใหม่
-
ติดตามอาการของไตวายอย่างใกล้ชิด เพื่อให้แพทย์สามารถปรับการรักษา
